چرخه زندگی سرخس ها یا نهانزادان آوندی
سرخس ها یا نهانزادان آوندی گیاهانی دارای آوند اما بدون دانه ، گل و مخروط هستند. محل زندگی سرخس ها مکان های مرطوب و سایه دار است.علت این است که این گیاهان برای تولید مثل نیاز به آب سطحی دارند.
در سرخس ها گیاه اصلی اسپورفیت است. اسپورفیت فقط دوره کوتاهی وابسته به گامتوفیت است ( شکل زیر)
اسپوروفیت گیاه دیپلوئید یا 2n کروموزومی است که هاگ یا اسپور را می سازد.اسپورفیت بالغ از اسپوروفیت جوان به وجود می آید(شکل1) و شامل ریشه، ریزوم و برگ شاخه است.
نکته 1: در سرخس ها برخلاف خزه ها گیاه اصلی اسپوروفیت است.
پس از بالغ شدن اسپورفیت در قسمت پشت برگ شاخه، هاگینه ها که مجموع های از هاگدان ها هستند تشکیل می شوند.
هاگینه ها
دور یکی از هاگینه ها دایره رسم شده است
هاگدان های سازنده هاگینه از بالا
درون هاگدان اسپوروفیت بالغ، تقسیم میوز انجام می شود و تعداد زیادی هاگ یا اسپور تولید می شود. (شکل شماره 2).وقتی هاگدان باز می شود هاگ ها بیرون می ریزند.هاگ ها با تقسیم های پی درپی میتوز گامتوفیت ها را به وجود می آورند.(شماره 3)
هاگدان به همراه هاگ ها
تشکیل گامت ها در گامتوفیت قلبی شکل با نام پروتال که از رویش هاگ ها یا اسپور ها به وجود می آید، صورت می گیرد. پروتال کاملا مستقل است.در زیر پروتال دو اندام به نام های آنتریدی و آرکگن وظیفه ساخت گامت ها را بر عهده دارند.
نکته 2: تولید گامت ها در آنتریدی و آرکگن به وسیله تقسیم میتوز صورت می گیرد.
نکته 3: بخش های ریشه مانند پروتال را ریزوئید می گویند.
گامتوفیت قلبی شکل با نام پروتال
پروتال(گامتوفیت) و محل آنتریدی و آرکگن در زیر آن
نکته 4: پس همیشه تشکیل گامت به وسیله تقسیم میوز نیست و در جاندارانی که هاپلوئید هستند تقسیم میتوز گامت ها را به وجود می آورد.
بعد از رسیدن آنتریدی دهانه آن باز شده و آنتروزوئید های چند تاژکی بیرون می ریزند و در قطرات آب و رطوبت اطراف شنا کرده و خود را به آرکگن وسپس به تخم زا می رسند. داخل آرکگن عمل لقاح صورت می پذیرد و سلول تخم تشکیل می گردد. (شماره 5).
نکته5: آنتروزئید خزه ها وسرخس ها تنها سلول های گیاهی هستند که تاژک دارند.اما تعداد تاژک های آنتروزوئید سرخس بسیار زیاد است.
آنتروزوئید چند تاژکی سرخس
نکته6: علت نیاز سرخس ها به مناطق مرطوب برای تولید مثل همین نیاز آنتروزوئیدها به رطوبت برای شنا کردن به سمت تخم زا است.
سلول تخم با تقسیم های پی در پی میتوز اسپورفیت جوان را در داخل آرکگن می سازد.(شماره 1)
نکته 7: اسپورفیت سرخس تنها در ابتدای رویش به گامتوفیت وابسته است.
اسپوروفیت جوان در ابتدای رویش وابسته به پروتال است.
نکته 8: هاگ و گامت هر دو سلول های هاپلوئید یا n کروموزومی هستند. تفاوت هاگ و گامت این است که هاگ توانایی تقسیم دارد اما توانایی لقاح ندارد اما گامت توانایی لقاح دارد اما توانایی تقسیم ندارد.
اکنون به سئوالات زیر پاسخ دهید:
سئوال1: هر یک از اجزاء زیر در سرخس ها چند کروموزومی هستند؟(هاپلوئید یا دیپلوئید)
الف- تخم: ب- تخم زا: ج- آنتریدی:
د- ریشه: و-آرکگن: ر- ریزوم:
ز- پروتال: م- گامتوفیت :
ص- هاگ: ض- گامت نر یا آنتروزوئید:
ن- برگ شاخه: ل- اسپوروفیت بالغ:
ح- هاگدان: ی- ریزوئید:
سئوال 2: هریک به وسیله چه تقسیمی یا عملی به وجود آمده اند:
الف- تخم: ب- تخم زا: ج- آنتریدی:
د- ریشه: و-آرکگن: ر- ریزوم:
ز- پروتال: م- گامتوفیت :
ص- هاگ: ض- گامت نر یا آنتروزوئید:
ن- برگ شاخه: ل- اسپوروفیت بالغ:
ح- هاگدان: ی- ریزوئید: